- بنا به گزارش مرکز آمار ایران، سهم معدن (غیر از نفت و گاز طبیعی) در تولید ناخالص داخلی ایران از حدود 1% در سال 1389 به 2/3% در سال 1403 رسیده است. از سوی دیگر بر اساس «شاخص اهمیت بخش معدن در کل اقتصاد» که توسط شورای بین‌المللی معادن و فلزات1 گزارش می‌شود و اهمیت بخش معدن در اقتصاد را از منظر سهم در تولید، صادرات و اشتغال، در یک شاخص ارایه می‌کند، اقتصاد ایران در رده 42 ام جهانی قرار دارد. به عبارت دیگر در سال‌های گذشته با توسعه واحدهای فولادی، بخش معدن ایران رشد کرده است، اما هنوز با پاره‌ای از کشورهای معدنی دنیا از جمله مهمترین رقیب منطقه‌ای خود قزاقستان (با رتبه 22)، فاصله دارد.
- فراتر از رتبه ایران در شاخص‌های بین‌المللی، توسعه معدنکاری از جهات مختلف برای ایران مهم و دارای اولویت است: اول از منظر تضمین تأمین مواد اولیه مورد نیاز در صنعت و بخش‌های مختلف اقتصاد، دوم از منظر بالفعل شدن ثروت ملی نهفته در دل خاک و تبدیل آن به سرمایه‌گذاری‌های جدید، و سوم از منظر تنوع‌بخشی به فعالیت‌ها و درآمدهای ارزی کشور.
- اما بخش معدنکاری ایران با چالش‌هایی دست به گریبان است که می‌توانند توسعه معدنکاری را به محاق ببرند. این گزارش در ابتدا به صورت مفصل به بررسی برخی از مهمترین این چالش‌ها می‌پردازد. برخی از این چالش‌ها ناشی از عوامل محیطی مانند تحریم‌ها و اثرات آن، یا عوامل طبیعی نظیر عمیق شدن ذخایر هستند که خارج از دایره کنترل سیاست‌گذارند.
اما چنان‌که خواهیم دید، بیشتر این چالش‌ها، نه زاییده محیط و نه ناشی از دشمنی دشمنان، بلکه نتیجه ساختارهایی هستند که ما خود به وجود آورده‌ایم و سیاست‌هایی که خودمان بر آن‌ها اصرار داریم. در بسیاری از این چالش‌ها دولت و نهادهای دولتی یا عامل اصلی وجود چالش هستند و یا تشدیدکننده اثرات آن و چنان‌که خواهیم دید، در مرکز این چالش‌ها، مسأله نظام حقوق دولتی معادن و حق‌انتفاع معادن بزرگ سنگ‌آهن ایمیدرو قرار دارد. - در سه سال گذشته افزایش حق‌انتفاع معادن بزرگ سنگ‌آهن ایران تا 55 درصد (شامل 25 درصد حقوق دولتی و 30 درصد سهم ایمیدرو) مورد بحث بوده است، اما تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن بیشتر مبتنی بر اقتضائات کسری بودجه مزمن دولت بوده است و نه یک بررسی همه‌جانبه‌نگر و توسعه‌محور. ما بر این باوریم که افزایش حق‌انتفاع اگرچه در کوتاه مدت به کاهش کسری بودجه دولت می‌انجامد، اما اثرات زنجیره‌ای و سیستمی نامطلوبی دارد که هم صنعت سنگ‌آهن و فولاد، هم کل اقتصاد کشور و هم بودجه دولت را (با کمی تاخیر) تحت تاثیر قرار خواهد داد.
این گزارش پس از مرور اکوسیستم زنجیره فولاد کشور در بخش نخست، در بخش دوم به 9 چالش استراتژیک معدنکاری ایران پرداخته و در بخش‌های سوم تا پنجم با تمرکز بر موضوع حق‌انتفاع، نشان می‌دهد که کدام باورهای ذهنی پیشران وضع حق‌انتفاع 55 درصدی هستند، پیامدهای مکانیزم کنونی حق‌انتفاع چیست، و چطور می‌توان با عبور از این وضعیت، بخش معدن ایران را در مسیر رقابت‌پذیری و توسعه قرار داد.
🔽نسخه پی دی اف این گزارش 32 صفحه‌ای را می‌توانید از لینک زیر دانلود نمایید.
1 The International Council on Mining and Metals (ICMM)
دیدگاه خود را بنویسید