ميزان انرژي‌اي كه خورشيد در مدت زمان «يك ساعت» به زمين ارزاني مي‌دارد، معادل انرژي مورد نياز تمام انسان‌ها در طول يك سال است؛ گزاره‌اي عجيب و البته تكان‌دهنده. باور اين واقعيت كه انرژي مورد نياز ساليانه 7 ميليارد انسان براي گرمايش، سرمايش، حمل‌ونقل و ...، در طي يك ساعت از خورشيد به زمين مي‌رسد، اما ما براي تامين انرژي، زمين را كاويده و در جستجوي سوخت‌هاي فسيلي آن را تكه‌تكه مي‌كنيم، سخت و تاسف‌بار است. 

با وجود واقعيت مورد اشاره در بالا، در حال حاضر بشر براي تامين نيازمندي‌هاي خود به انرژي،  ساليانه بيش از 30 ميليارد تن كربن (تنها ناشي از سوختن سوخت‌هاي فسيلي) در جو زمين منتشر مي‌كند. پيش‌بيني مي‌شود چنانچه در رابطه با كاهش انتشار گاز دي‌اكسيد كربن ناشي از توليد انرژي اقدامي صورت نگيرد، انتشار اين آلاينده در سال 2050 به دو برابر ميزان فعلي برسد. بديهي است كه استفاده از انرژي خورشيدي به عنوان يك انرژي پاك، مي‌تواند از يك‌سو از تخريب بيشتر محيط زيست و انتشار روزافزون گازهاي گلخانه‌اي جلوگيري كند و از سوي ديگر پاسخي درخور براي نگراني بشر در مورد تمام شدن منابع انرژي فسيلي باشد.

سهم فعلي انرژي خورشيدي در سبد توليد و مصرف انرژي كشور نزديك به صفر است. صنعت برق كشور سال 1391 را با توليد 250 تراوات ساعت برق، سپري كرد كه بيش از 96 درصد آن، در نيروگاه‌هاي حرارتي و بقيه توسط نيروگاه‌هاي برقابي بزرگ توليد شده است. سهم انرژي‌هاي بادي، خورشيد، برقابي كوچك و ساير انرژي‌هاي تجديدپذير بسيار اندك بوده است و تنها 200 ميليون كيلووات ساعت از برق توليدي كشور (كمتر از يك هزارم) از منابع تجديدپذير توليد شده است.

برآوردها حاكي از آن است كه مولدهاي خورشيدي محدودي در كشور نصب شده است. اين در حالي است كه در آلمان كه شدت تابش آن 50 درصد ايران است و پيك آن نيز در زمستان است و مولدهاي خورشيدي كمك چنداني به كاهش پيك بار نمي‌كنند، بيش از 32000 مگاوات مولد خورشيدي نصب شده است. 

با تصويب ماده 69 قانون بودجه سال 1392 كشور و وضع 30 ريال عوارض بر هر كيلووات ساعت برق مصرفي براي حمايت از انرژي‌هاي تجديدپذير و توسعه روستايي، فرصتي پديد آمده است كه با تمركز بر نصب مولدهاي خورشيدي كوچك‌مقياس، شاهد رشدي پرشتاب در بهره‌گيري از انرژي بي‌دريغ خورشيد باشيم. طرح پيشِ‌رو ضمن تبيين ظرفيت‌هاي ماده 19 و 69 قانون بودجه براي توسعه مولدهاي تجديدپذير، الزام‌هايي پيرامون استفاده اثربخش از اين فرصت طلايي ارايه مي‌نمايد. 

 

توهم گراني  انرژی خورشيدي

 نصب مولدهاي خورشيدي در محل مصرف، بر خلاف تصور رايج، ارزان‌تر از احداث نيروگاه‌هاي متمركز است. بررسي‌ها حاكي از آن است كه با توجه به قدرت عملي نيروگاه‌هاي متمركز كشور در مقايسه با قدرت اسمي آنها، تلفات شبكه و ضريب آمادگي نيروگاه‌ها در فصل پيك، براي پاسخ‌گويي به 1000  مگاوات بار در محل مصرف، بايد دستِ‌کم 1600  مگاوات نيروگاه حرارتي متمركز به همراه شبكه انتقال و توزيع برق توليدي آن به مراكز مصرف، احداث شود. در حالي كه با نصب 1000 مگاوات مولد خورشيدي (1 ميليون مولد 1 كيلوواتي) در محل مصرف، مي‌توان به اين نياز پاسخ گفت.

 مقايسه هزينه‌هاي پاسخگويي به 1000 مگاوات بار پيك روز در محل مصرف، با دو گزينه نصب مولد خورشيدي و نيروگاه حرارتي متمركز در جدول  شماره1 خلاصه شده است. همان‌طور كه در جدول 1 ديده مي‌شود، هزينه طول عمر 1000 مگاوات مولد خورشيدي 6000  ميليارد تومان است. اما هزينه نصب، نگهداري و سوخت موردنياز براي تأمين برق توليدی معادل 1000 مگاوات مولد خورشيدي در محل مصرف، در سال اول بيش از 6830 ميليارد تومان مي‌‌شود. به عبارت ديگر، در همان سال اول نيز، مولد خورشيدي ارزان‌تر از نيروگاه حرارتي متمركز است و بايد اين تصور نادرست را كنار گذاشت كه مولد خورشيدي «بسيار گران» است. 

انرژی خورشیدی در مقایسه با نیروگاه فسیلی

 

چشم‌انداز طرح خورشيد طلايي

 با وجود ركود حاكم بر اقتصاد كشور، پيك بار سال 1392 نسبت به سال گذشته 5/5 درصد رشد داشته است و به 45693 مگاوات رسيده است. انتظار مي‌رود كه با رونق فعاليت‌هاي اقتصادي، اين رشد روند فزاينده‌اي داشته باشد. از سوي ديگر، با افزايش بار سرمايشي در سال‌هاي اخير، پيك بار در ساعت‌هاي مياني روز رخ مي‌دهد. بار سرمایشی بر خلاف بار روشنایی رشدی سریع‌تر داشته و در سال‌های آینده همچنان شاهد افزایش پیک بار روز خواهیم بود. يكي از راه‌هاي كنترل پيك بار روز، استفاده از مولدهاي خورشيدي است كه در زمان پيك بار شبكه بيشترين ميزان توليد را دارند و به اين ترتيب مي‌توانند كمك بسياري به كاهش پيك بار روز بنمايند. طرح «خورشيد طلايي» با چنين هدفي تدوين شده است. 

چشم‌انداز طرح «خورشيد طلايي بر فراز 6 ميليون بام ايراني» نصب مولدهاي خورشيدي براي 20 درصد مشتركان خانگي، تجاري و عمومي كشور به منظور تأمين 80 درصد نياز مصرف برق آنها تا سال 1400 است. به اين ترتيب تا سال 1400 براي 6 ميليون مشترك، به طور متوسط 1 كيلووات مولد خورشيدي نصب خواهد شد و در مجموع 6000 مگاوات مولد خورشيدي به ظرفيت نيروگاهي كشور افزوده خواهد شد.

 با فرض عدم تغيير رفتار بار در سال 1400، نصب 6000 مگاوات مولد خورشيدي، پيك روز را كنترل خواهد كرد و با كنترل بار روشنايي در ساعت‌هاي پاياني شب، مي‌توان از احداث نيروگاه‌هاي متمركز خودداري كرد. 

 

شيوه  اجرای طرح

 تجربه كشورهاي موفق نشان مي‌دهد كه مهم‌ترين عامل گسترش روزافزون استفاده از سلول‌هاي خورشيدي، مشوق‌هاي مالي است. از اين رو طرح «خورشيد طلايي بر فراز 6 ميليون بام ايراني» نيز، بر پرداخت مشوق مالي تمركز دارد. با توجه به اين مهم، پيشنهاد می‌شود كه در سال اول اجراي طرح خورشید طلایی، دولت 70 درصد هزينه‌هاي نصب مولدها را به عنوان مشوق ‌بپردازد. در سال‌های بعد، با افزايش بهاي برق و كاهش هزينه نصب مولدهاي خورشيدي، به تدريج سهم دولت كاهش مي‌يابد.

هدف طرح در مرحله نخست، كاركنان وزارت نيرو است. برای  اجرای این  مرحله، 30 درصد سهم كاركنان براي نصب مولد خورشيدي، به صورت وام بدون بهره به ايشان پرداخت مي‌شود. انتظار مي‌رود كه با همراهي 50000 كارمند وزارت نيرو، حدود 50 مگاوات مولد خورشيدي در كشور نصب شود. اين افراد سفير مولدهاي خورشيدي در كشور خواهند بود. پايلوت اجراي مرحله نخست نيز، برق خراسان و اصفهان انتخاب شده است. لازم به یادآوری است که ارایه وام كم‌ يا بدون بهره، در مراحل بعدي نیز براي ساير كاركنان دولت در نظر گرفته خواهد شد. 

پيشبرد چنين طرح عظيمي نيازمند همراهي و مشاركت مردم و ساير بخش‌ها غير از (صنعت آب و برق) است. داشتن برنامه‌هاي مدون و خلاقانه براي جلب اين مشاركت ضروري است. براي اين مهم، برنامه‌ها و اقدام‌هاي زير پيش‌بيني شده است. 

  • برنامه 10 در 1000. در این برنامه ۱۰ گروه مخاطب انتخاب و با پرداخت مشوق‌هاي ویژه، برای ۱۰۰۰ ساختمان در هر گروه، مولد خورشيدي نصب خواهد شد. مخاطبان احتمالي اين برنامه مساجد، كتابخانه‌ها، مدارس، خانه‌هاي بهداشت، مراكز اداري، نمايندگان مجلس و خبرنگاران، دبيران مدارس و ... خواهند بود. 
  • تدوين مشوق ويژه صنايع بزرگ. با تدوين مشوق ويژه صنايع بزرگ به منظور نصب مولدهاي خورشيدي بر روي بام منازل كاركنان و ساختمان‌هاي اداري، مي‌توان از توان اجرايي و مديريتي صنايع بزرگ براي پيشبرد اين طرح سود جست. بايد به خاطر داشت كه بخش قابل‌توجهي از عوارض ماده 69، از محل فروش برق به صنايع بزرگ محقق مي‌شود.
  • جلب مشاركت شهرداري‌ها. سالانه صدها هزار واحد مسكوني و تجاري در كشور ساخته مي‌شود كه با جلب مشاركت شهرداري‌ها به عنوان متولي مديريت شهري، مي‌توان در زمان ساخت نسبت به نصب مولدهاي خورشيدي و بهينه‌سازي مصرف در ساختمان‌ها با پرداخت مشوق اقدام كرد. علاوه بر اين لازم است به نحوي شهرداري‌ها را به عنوان مسئول مديريت شهري، در توسعه استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير سهيم كرد. 
  • بازنگري و انسجام بخشی مقررات گمركي. اين اقدام با هدف حمایت از توليد داخلی از یک‌سو و کاهش هزينه‌هاي نصب مولدهاي خورشيدي از سوی دیگر، ضروري است.
  • توسعه مشاركت‌هاي بين‌المللي. نصب 30 گیگاوات صفحه خورشيدي در جهان و در سال 2012، در حالي صورت پذيرفت كه ظرفیت توليد صنعت، حدود 70 گیگاوات بود. نسبت دو برابري ظرفیت توليد به نصب، حاكي از شدت رقابت فزاينده در اين صنعت است. با توجه به اين مهم، سال 2012 همراه با كاهش چشمگير قيمت سلول‌های خورشیدی و خروج تعداد زيادي از توليدکنندگان از صحنه بازار بود. به نظر مي‌رسد كه فضاي ملتهب صنعت تولید PV، فرصتي را فراهم آورده كه از طريق آن بتوان با مشاركت بين‌المللي، آخرين تجارب این حوزه را به كشور منتقل و از اختراع دوباره چرخ پرهيز كرد. 


منابع طرح

 منابع مالي مورد نياز طرح خورشيد طلايي از محل مشاركت متقاضيان طرح و مشوق‌هاي دولتي تأمين مي‌شود. با توجه به پرداخت سهم 30 تا 50 درصدي هزينه نصب مولدهاي خورشيدي توسط مردم، پيش‌بيني مي‌شود كه بين 9000 تا 12000 ميليارد تومان از هزينه‌هاي اجراي طرح با مشاركت مردم تأمين شود. منابع مورد نياز براي پرداخت مشوق‌هاي طرح نيز،  مطابق شكل 2 از روش‌هاي زير صورت مي‌گيرد. 

  • صرفه‌جويي سوخت مايع. مطابق ماده 19 قانون بودجه 1392، معادل 2 سال صرفه‌جويي سوخت مايع براي نصب مولدهاي خورشيدي پرداخت مي‌شود. با استمرار اين ماده قانوني در سال‌هاي بعد و افزايش پرداختي بابت انرژي‌هاي تجديدپذير به 3 سال صرفه‌جویی سوخت مايع، مي‌توان تا 60 درصد منابع موردنياز براي پرداخت مشوق نصب مولدهاي خورشيدي را تأمين كرد.
  • عوارض برق تجديدپذير. مطابق ماده 69 قانون بودجه 1392، در سال جاري عوارض 30 ريالي به ازاي هر كيلووات ساعت مصرف برق براي توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير و توسعه شبكه روستايي وضع شده است. تداوم اين منبع و افزايش تدریجی این عوارض به 100 ريال، مي‌تواند 40 درصد باقيمانده منابع مورد نياز براي پرداخت مشوق نصب مولدهاي خورشيدي را فراهم كند.
  • مكانيسم توسعه پاك (CDM). با پيشنهاد طرح خورشيد طلايي در فرآيند مكانيسم توسعه پاك (CDM)، مي‌توان اميدوار بود كه از  منابع بين‌المللي براي اجراي طرح استفاده كرد.

 

می توانید فایل PDF این گزارش را از لینک زیر دریافت کنید.

162- Harvest Sun on 6 million Roofs.pdf